Counter-Strike oyununda ədalətli oyun prinsipi həmişə əsas dəyər olub. Lakin kibersportun inkişafı və mükafat fondlarının artması ilə çiterlik problemi də böyüyüb. Rəsmi hesabatlara görə, professional CS səhnəsində baş verən çiterlik qalmaqalları oyunun nüfuzuna ciddi zərbə vurub və minlərlə azarkeşin etimadını sarsıdıb. Valve Corporation tərəfindən yaradılan VAC (Valve Anti-Cheat) sistemi illər ərzində təkmilləşdirilsə də, bəzi professional oyunçular bu sistemdən yan keçməyi bacarıblar. Bu məqalədə Counter-Strike tarixində baş vermiş 5 ən böyük çiter qalmaqalını, onların səbəblərini və nəticələrini araşdıracağıq.
KQLY: Major turniri ərəfəsində VAC ban qalmaqalı
2014-cü ilin noyabrında, DreamHack Winter Major turnirindən cəmi bir neçə gün əvvəl, Titan komandasının ulduzu Hovik “KQLY” Tovmassian VAC tərəfindən banlandı. Kibersport tarixçilərinin fikrincə, bu ban CS:GO professional səhnəsində ən şok edici hadisələrdən biri idi. KQLY kimi yüksək səviyyəli oyunçunun çiterdən istifadə etməsi bütün kibersport icmasını sarsıtdı.
HLTV.org saytında dərc olunan məlumata görə, KQLY öz Facebook səhifəsində banın ədalətli olduğunu etiraf etdi və pərəstişkarlarından üzr istədi. O, çiter proqramından yalnız bir həftə ərzində istifadə etdiyini və bunun Titan komandasına qoşulmazdan əvvəl baş verdiyini iddia etdi. KQLY-nin sözlərinə görə, çiter proqramının təminatçısı ona bir çox professional oyunçuların bu proqramdan istifadə etdiyini söyləmişdi.
Bu qalmaqalın nəticələri çox ağır oldu:
- Titan komandası dərhal KQLY ilə müqaviləni ləğv etdi
- Komanda DreamHack Winter 2014 turnirindən diskalifkasiya edildi
- KQLY-nin professional karyerası faktiki olaraq sona çatdı
- Kibersport icmasında digər professional oyunçuların da çiterdən istifadə edə biləcəyi barədə şübhələr yarandı
ESL-in kibersport direktoru Tomas Lyckedal-ın sözlərinə görə, 2001-ci ildən bəri belə yüksək səviyyəli professional oyunçunun banlanması görünməmiş hadisə idi. Bu qalmaqal Valve Corporation-ı anti-çit sistemlərini təkmilləşdirməyə və turnir təşkilatçılarını daha ciddi təhlükəsizlik tədbirləri görməyə məcbur etdi.
iBUYPOWER: Matç fiksasiyası qalmaqalı
2014-cü ilin avqustunda baş verən iBUYPOWER qalmaqalı, texniki olaraq çiterlik deyil, matç fiksasiyası ilə bağlı olsa da, CS tarixində ən böyük etik pozuntu hesab olunur. CEVO Professional League Season 5-də iBUYPOWER komandası NetCodeGuides komandasına qarşı qəsdən məğlub oldu. Rəsmi hesabatlara görə, oyunçular bu matçın nəticəsini əvvəlcədən razılaşdırmışdılar.
Jurnalist Richard Lewis, Shahzeb “ShahZaM” Khan ilə söhbətinin skrinşotlarını əldə etdi, hansında Khan matçın fiksasiya olunduğunu təsdiqləyirdi. 2015-ci ilin yanvarında isə iBUYPOWER oyunçusu Derek “dboorn” Boorn-un keçmiş sevgilisi onların yazışmalarını ictimaiyyətə açıqladı. Bu yazışmalarda Boorn matç fiksasiyasını açıq şəkildə etiraf edirdi.
Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum oldu ki, Duc “cud” Pham adlı şəxs doqquz müxtəlif hesabdan mərc edərək ümumilikdə 10,738.26 dollar qazanmışdı. Bu pulun bir hissəsi iBUYPOWER oyunçuları arasında paylanmışdı.
Valve Corporation 26 yanvar 2015-ci il tarixində “Integrity and Fair Play” adlı blog yazısı dərc edərək, qalmaqalda iştirak edən altı oyunçunu – cud, dboorn, DaZeD, steel, swag və AZK-nı, həmçinin NetCodeGuides.com platformasının həmtəsisçisi Casey Foster-i bütün Valve tərəfindən təşkil olunan turnirlərdən ömürlük uzaqlaşdırdı. Yalnız Tyler “Skadoodle” Latham matç fiksasiyasından əldə edilən gəliri qəbul etmədiyi üçün cəzadan yayına bildi.
2017-ci ildə ESL və DreamHack bu oyunçuların banını qaldırdı, lakin Valve-in sponsorluq etdiyi Major turnirlərinə qatılmaq qadağası qüvvədə qaldı. Bu qalmaqal CS tarixində ən böyük etik pozuntu olaraq qalır və matç fiksasiyasına qarşı daha sərt tədbirlərin görülməsinə səbəb oldu.
Forsaken: Word.exe qalmaqalı
2018-ci ildə baş verən “word.exe” qalmaqalı, Hindistanın kibersport səhnəsinə ciddi zərbə vurdu. OpTic Gaming təşkilatı Hindistana genişlənərək OpTic India komandasını yaratmışdı. Lakin eXTREMESLAND 2018 Asia Finals turnirində, komandanın üzvü Nikhil “forsaken” Kumawat canlı oyun zamanı çiterdən istifadə edərkən yaxalandı.
Turnir adminləri forsaken-in kompüterində “word.exe” adlı triggerbot aşkar etdilər. Bu çiter proqramı, kursor düşmən üzərinə gəldikdə avtomatik atəş açırdı. Forsaken çiteri silməyə cəhd etsə də, adminlər bunu qarşısını aldılar və bütün komanda turniridən diskalifkasiya edildi.
OpTic India-nın digər üzvü Agneya “Marzil” Koushik, 30 oktyabr 2018-ci il tarixində Facebook-da paylaşdığı yazıda forsaken-in hərəkətini “bağışlanmaz” adlandırdı və “bir çox insanın zəhmətini məhv etdiyini” qeyd etdi. Marzil-in sözlərinə görə, komanda üzvlərinin heç biri forsaken-in çiterdən istifadə etdiyindən xəbərdar deyildi.
Bu qalmaqalın nəticələri çox ağır oldu:
- OpTic Gaming təkcə forsaken-i deyil, bütün komandanı buraxdı
- ESL India araşdırma başlatdı və forsaken-in ESL Premiership Fall Finals-da da çiterdən istifadə etdiyini təsdiqlədi
- Esports Integrity Coalition (ESIC) forsaken-i bütün ESL yarışlarından 5 il müddətinə uzaqlaşdırdı
- Hindistan kibersport səhnəsinin inkişafı ciddi şəkildə ləngidi
2025-ci ildə keçmiş peşəkar oyunçular xatırlayırlar ki, “word.exe” qalmaqalı Asiya kibersport səhnəsində etimad böhranına səbəb olmuşdu. Bu hadisə turnir təşkilatçılarını LAN tədbirlərində daha ciddi yoxlamalar keçirməyə məcbur etdi və Valve Corporation anti-çit sistemlərini təkmilləşdirməyə davam etdi.
Emilio: Canlı yayımda VAC ban
Joel “emilio” Mako adlı İsveçli oyunçu, CS tarixində canlı yayımda VAC ban alan ilk professional oyunçu oldu. 2014-cü ildə Fragbite Masters turnirində Team Property və HellRaisers arasında keçirilən matç zamanı emilio qəflətən serverdən çıxarıldı. Tamaşaçılar canlı yayımda onun VAC ban aldığını gördülər.
Kibersport tarixçilərinin fikrincə, bu hadisə xüsusilə dramatik idi, çünki VAC banları adətən dərhal deyil, təsadüfi vaxtlarda tətbiq olunur. Emilio-nun məhz canlı yayımda banlanması böyük rezonans doğurdu və CS icmasında şok yaratdı.
Maraqlıdır ki, həmin matçda HellRaisers komandasında oynayan Aleksandr “s1mple” Kostıliev də əvvəllər ESL tərəfindən banlanmışdı, lakin sonradan özünü doğruldaraq karyerasını davam etdirə bilmişdi. Emilio isə ban aldıqdan sonra VALORANT-a keçməyə cəhd etsə də, uğur qazana bilmədi.
2024-cü ildə emilio professional səhnəyə qayıtmağa cəhd etdi, lakin icma tərəfindən mənfi reaksiya ilə qarşılandı. Valve Corporation-ın 2021-ci ildə qəbul etdiyi qərara görə, VAC ban almış oyunçular, əgər ban son beş il ərzində alınmayıbsa və ya ilk Valve turnirində iştirakdan sonra alınmayıbsa, professional yarışlara qayıda bilərlər. Lakin icmanın etimadını qazanmaq texniki qadağaların aradan qaldırılmasından daha çətindir.
Məşqçi baqı qalmaqalı
2020-ci ildə üzə çıxan “məşqçi baqı” qalmaqalı, CS:GO tarixində ən geniş miqyaslı çiterlik hadisəsi oldu. Bu baq məşqçilərə oyun zamanı xəritənin istənilən nöqtəsinə baxmağa imkan verirdi, bu da komandalarına ədalətsiz üstünlük qazandırırdı.
Esports Integrity Commission (ESIC) 31 avqust 2020-ci il tarixində üç məşqçini – Ricardo “dead” Sinigaglia (Made in Brazil), Nicolai “HUNDEN” Petersen (Heroic) və Aleksandr “zoneR” Bogatiryev (Hard Legion) bu baqdan istifadə etdikləri üçün banladı.
ESIC 4 sentyabr 2020-ci il tarixində daha geniş araşdırma başlatdı və turnir admini Michal Slowinski ilə ESEA-nın proqram təminatı meneceri Steve Dudenhoeffer-ə 2016-cı ildən bəri olan bütün demo yazılarını yoxlamağı tapşırdı. 28 sentyabrda ESIC 37 məşqçini 3 aydan 36 aya qədər müxtəlif müddətlərə banladı.
2022-ci ilin may ayında ESIC araşdırmanı tamamlayaraq, təxminən 100 məşqçinin banlanacağını açıqladı. PGL Major Antwerp 2022 turniri ərəfəsində üç məşqçi – Sergey “hally” Shavayev (Team Spirit), Rafael “zakk” Fernandes (9z) və Luis “peacemaker” Tadeu müvəqqəti olaraq banlandı.
Bu qalmaqalın nəticələri CS icmasını dərindən sarstdı və məşqçilərin rolu haqqında ciddi müzakirələrə səbəb oldu. Valve Corporation və turnir təşkilatçıları məşqçilərin oyun zamanı komandalarla əlaqəsini məhdudlaşdıran yeni qaydalar tətbiq etdilər.
Çiterlik qalmaqallarının xronologiyası
| İl | Oyunçu/Komanda | Turnir/Hadisə | Çiter növü/Pozuntu | Nəticələr |
|---|---|---|---|---|
| 2014 | KQLY (Titan) | DreamHack Winter 2014 ərəfəsi | Aimbot (VAC ban) | Ömürlük ban, Titan-ın turnirdən diskalifkasiyası |
| 2014 | emilio (Team Property) | Fragbite Masters | Çiter (VAC ban canlı yayımda) | Ömürlük ban, karyerasının sonu |
| 2014-2015 | iBUYPOWER | CEVO Professional League S5 | Matç fiksasiyası | Valve turnirlərdən ömürlük ban |
| 2018 | forsaken (OpTic India) | eXTREMESLAND 2018 Asia Finals | Triggerbot (“word.exe”) | 5 illik ban, OpTic India-nın buraxılması |
| 2020-2022 | 100-ə yaxın məşqçi | Müxtəlif turnirlərdə | Məşqçi baqı | 3-36 ay arası banlar |
Çiterliyin kibersport və CS inkişafına təsiri
Çiterlik qalmaqalları Counter-Strike və ümumiyyətlə kibersportun inkişafına həm mənfi, həm də müsbət təsir göstərib. Mənfi tərəfdən, bu qalmaqallar oyunun nüfuzuna zərbə vurub, azarkeşlərin etimadını sarsıdıb və sponsorları qorxudub. Rəsmi hesabatlara görə, hər böyük çiterlik qalmaqalından sonra CS azarkeşlərinin 10-15%-i oyundan uzaqlaşıb.
Müsbət tərəfdən isə, bu qalmaqallar anti-çit sistemlərinin təkmilləşdirilməsinə təkan verib. Valve Corporation VAC sistemini daim yeniləyib və 2017-ci ildə çiterləri aşkar etmək üçün dərin öyrənmə sistemi olan VACnet-i təqdim edib. Turnir təşkilatçıları daha ciddi təhlükəsizlik tədbirləri görməyə başlayıblar.
ESIC kimi təşkilatların yaradılması kibersportda dürüstlüyü qorumaq üçün vacib addım olub. ESIC 2016-cı ildə kibersportda bütün növ çiterliyin qarşısını almaq, araşdırmaq və cəzalandırmaq məqsədi ilə yaradılıb. 2023-cü ildə Denuvo Anti-Cheat ESIC-in ilk anti-çit tərəfdaşı oldu.
Azərbaycan Kibersport Federasiyası da çiterliyə qarşı mübarizədə fəal iştirak edir və yerli turnirlərdə ciddi nəzarət tədbirləri həyata keçirir. Federasiyanın rəhbərliyi, çiterliyin kibersportun inkişafına ən böyük təhdidlərdən biri olduğunu dəfələrlə vurğulayıb.
Tez-tez verilən suallar (FAQ)
VAC sistemi necə işləyir və nə qədər effektivdir?
VAC (Valve Anti-Cheat) sistemi, Valve Corporation tərəfindən 2002-ci ildə Counter-Strike üçün yaradılmış anti-çit sistemidir. VAC oyun zamanı kompüterdəki prosesləri skan edir, oyun fayllarında dəyişikliklər axtarır və məlum çiter proqramlarını aşkar edir. 21 mart 2024-cü il tarixli BLIX.GG məqaləsində qeyd edildiyi kimi, VAC çiterləri dərhal banlamır, əksinə 3-4 həftə gözləyərək daha çox çiteri aşkar etməyə çalışır.
2017-ci ildən bəri Valve, dərin öyrənmə texnologiyasından istifadə edən VACnet sistemini də tətbiq edir. Bu sistem şübhəli oyunçuları aşkar edərək Overwatch sisteminə göndərir. VAC banları daimi xarakter daşıyır və banlanmış oyunçular VAC qorunan serverlərə qoşula bilmirlər.
Professional oyunçular niyə çiterdən istifadə edirlər?
Professional oyunçuların çiterdən istifadə etməsinin bir neçə səbəbi var. Ən əsas səbəb maddi mənfəətdir – böyük turnirlərin mükafat fondları milyonlarla dollar təşkil edir. Digər səbəblər arasında rəqabət təzyiqi, özünə inamın olmaması və ya sadəcə üstünlük əldə etmək istəyi ola bilər.
Kibersport tarixçilərinin fikrincə, bəzi oyunçular çiterlərdən “təcrübə” məqsədi ilə istifadə etdiklərini iddia etsələr də, əslində onlar rəqabətdə üstünlük əldə etmək istəyirlər. KQLY kimi yüksək səviyyəli oyunçuların belə çiterdən istifadə etməsi göstərir ki, heç kim şübhədən kənar deyil.
HLTV.org-un 22 noyabr 2014-cü il tarixli məqaləsində qeyd edildiyi kimi, KQLY-yə çiter proqramı təklif edildikdə, təminatçı ona “bir çox professional oyunçunun” bu proqramdan istifadə etdiyini söyləmişdi. Bu, professional səhnədə çiterliyin nə qədər geniş yayıla biləcəyini göstərir.
Çiterlik qalmaqallarından sonra cəzalar necə dəyişib?
İllər ərzində çiterlik üçün cəzalar daha ciddiləşib. VAC sisteminin ilk versiyasında banlar iki il müddətinə verilirdi, lakin sonradan Valve daimi banlara keçdi. 15 aprel 2021-ci il tarixində Valve yeni qayda tətbiq etdi – əgər oyunçu son beş il ərzində və ya ilk Valve turnirində iştirakından sonra VAC ban almayıbsa, professional yarışlara qayıda bilər.
ESIC kimi təşkilatlar çiterlik və matç fiksasiyası üçün daha strukturlaşdırılmış cəza sistemi yaradıblar. Məsələn, məşqçi baqı qalmaqalında cəzalar pozuntunun ağırlığına görə 3 aydan 36 aya qədər dəyişirdi.
Rəsmi hesabatlara görə, çiterlik qalmaqallarından sonra turnir təşkilatçıları daha ciddi təhlükəsizlik tədbirləri görməyə başlayıblar. LAN turnirlərdə oyunçuların kompüterləri daha ciddi yoxlanılır, şəxsi cihazların istifadəsi məhdudlaşdırılır və bəzən oyunçuların əlləri belə kamera ilə izlənilir.
Çiterliyə qarşı mübarizədə ən effektiv üsullar hansılardır?
Çiterliyə qarşı mübarizədə bir neçə effektiv üsul var:
- Təkmilləşdirilmiş anti-çit sistemləri – Valve-in VACnet kimi dərin öyrənmə texnologiyalarından istifadə edən sistemlər
- Kernel səviyyəli anti-çit – CS2-də tətbiq olunan daha dərin sistem nəzarəti
- LAN turnirlərdə ciddi nəzarət – Oyunçuların kompüterlərinin yoxlanılması, şəxsi cihazların qadağan edilməsi
- İcma nəzarəti – Overwatch kimi sistemlər vasitəsilə şübhəli oyunçuların icma tərəfindən yoxlanılması
- Ağır cəzalar – Çiterlikdə iştirak edən oyunçulara qarşı uzunmüddətli və ya ömürlük banlar
8 fevral 2023-cü il tarixində Denuvo Anti-Cheat ESIC-in ilk anti-çit tərəfdaşı oldu. Bu tərəfdaşlıq çərçivəsində kibersport sənayesində anti-çit texnologiyasının tətbiqi üçün çərçivə hazırlanacaq. Denuvo Anti-Cheat, oyunun mənbə kodunda deyil, binar səviyyədə işləyir, bu da onu turnirlərdə istifadə üçün daha əlverişli edir.
Nəticə: Çiterlik qalmaqallarının uzunmüddətli təsiri
Counter-Strike tarixindəki çiterlik qalmaqalları oyunun və kibersportun inkişafına dərin təsir göstərib. Bu qalmaqallar qısamüddətli mənfi təsirlərə səbəb olsa da, uzunmüddətli perspektivdə anti-çit sistemlərinin təkmilləşdirilməsinə və kibersportda dürüstlüyün artırılmasına kömək edib.
2025-ci ildə keçmiş peşəkar oyunçular xatırlayırlar ki, KQLY, forsaken və digər çiterlik qalmaqalları kibersport icmasını birləşdirdi və dürüst oyuna daha çox diqqət yetirməyə məcbur etdi. Valve Corporation və turnir təşkilatçıları daha effektiv anti-çit sistemləri yaratdılar, daha ciddi təhlükəsizlik tədbirləri gördülər və daha şəffaf qaydalar tətbiq etdilər.
Esports Integrity Commission (ESIC) kimi təşkilatların yaradılması kibersportda dürüstlüyü qorumaq üçün vacib addım oldu. ESIC-in məqsədi kibersportda bütün növ çiterliyin qarşısını almaq, araşdırmaq və cəzalandırmaqdır. Bu təşkilat standartlaşdırılmış qaydalar və cəza sistemləri yaradıb, bu da kibersport ekosistemində daha böyük şəffaflığa və ədalətə gətirib çıxarıb.
Azərbaycan Kibersport Federasiyası da çiterliyə qarşı mübarizədə fəal iştirak edir və yerli turnirlərdə ciddi nəzarət tədbirləri həyata keçirir. Federasiyanın təşkil etdiyi təlimlərdə gənc oyunçulara ədalətli oyunun əhəmiyyəti öyrədilir və çiterliyin kibersport karyerasına və şəxsi nüfuza vura biləcəyi zərər izah edilir.
Nəticə olaraq, Counter-Strike tarixindəki çiterlik qalmaqalları bizə göstərir ki, qısamüddətli qazanc üçün dürüstlüyü qurban vermək uzunmüddətli perspektivdə həm fərdi karyeraya, həm də bütövlükdə kibersport sənayesinə ciddi zərər vurur. Bu qalmaqallar kibersportun daha ədalətli və şəffaf olmasına kömək edib və gələcək nəsillərə dürüst oyunun əhəmiyyətini öyrədib.
Leave a Reply